روش‌های کلاس‌داری و فن تدریس

مشکل عمده ما در جامعه، کمبود مربی، کمبود دان و درجه و یا کمبود مدارک ورزشی نیست. بلکه کمبود مربی آَشنا به شیوه‌های کلاس‌داری به ویژه در رده‌های سنی نونهالان، نوجوانان و جوانان است. اگر هنرجویان علاقه چندانی برای تمرینات کلاس نشان ندهند، یکی از علل آن آشنا نبودن مربی به فن تدریس است.
اگر مربی بتواند کلاسی جذاب، با نشاط، زنده و متنوع برگزار نماید به طوری که هنرجویان در آن احساس خستگی نکنند کلاسها پر جمعیت و مربیان در امر تدریس و کلاس‌داری موفق خواهند بود و خیلی بهتر و زودتر به اهداف خود می‌رسند.

مربی کیست و دارای چه ویژگی‌ها و صفاتی است؟ وظایف مربی چیست و اساساً مربی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ همه این پرسشها و پرسشهای ناگفته‌ی دیگر درک ما را نسبت به مربی و مربیگری واضحتر و روشنتر می‌سازد. در حقیقت مربی موفق کسی است که به اهداف و موارد زیر برسد:

• مربی کسی است که بداند به چه کسی آموزش می‌دهد. یعنی به شاگردان و هنرجویان خود شناخت کافی داشته باشد.
• مربی کسی است که بداند چه چیزی را آموزش می‌دهد. یعنی به محتوای تدریس خود آگاهی داشته باشد.
• مربی کسی است که بداند چگونه آموزش دهد. یعنی از بهترین روش‌های آموزش و انتقال مفاهیم آگاهی داشته باشد.
• مربی کسی است که بداند برای چه آموزش می‌دهد. یعنی هدف از آموزش و تدریس را بداند.

به بیان دیگر مربی باید چهار واژه را خوب بداند که آنها عبارتند از شناخت، محتوا، روش و هدف. معروف است برای انجام هر کاری سه شرط لازم است تخصص، توانایی و اراده.

اگر مربی موضوع درس را مشخص نکند به ناچار گرفتار پراکنده‌گویی و تداخل موضوعات می‌شود. این امر در مورد مربیانی که تخصص ندارند بیشتر صدق می‌کند. نداشتن برنامه تدریس به این شلختگی دامن می‌زند و معلوم است پس از مدتی از این کلاس هیچ قهرمان و فرد متخصصی پرورش پیدا نخواهد کرد.

به نظر می‌رسد مربی کاراته بهتر است جمع نگر باشد. به این معنا که در مثلث مربی، موضوع تدریس و هنرجو توجه ویژه‌ی مربی به هنرجویان بطور عموم است و به تک تک هنرجویان توجه و تمرکز فردی ندارد؛ بلکه همه هنرجویان را در نظر آورده و پیشرفت کلاس را پیگیری می‌کند. در کلاس کاراته اقتدارطلبی از سوی مربی مطلوب است و یک نظم منطقی که بیانگر روح بودو (نظامی‌گری) و رزمندگی است باید درکلاس حکمفرما باشد.

دوجو یا کلاس درس کاراته شرایط و وضعیت خود را دارد و هنرجویان نباید این کلاس را با کلاسهای موسیقی، زبان، ریاضی یا غیره مقایسه کنند. قوانین دوجو مو به مو باید اجرا شود تا انضباط لازم جهت انتقال فنون و مفاهیم از مربی به شاگرد مهیا شود.

ویزگی‌های یک مربی موفق

تقوا - به معنی خویشتن‌داری و نگهداشت خود از بلایا و گرفتاریهاست. اولین شرط توفیق یک مربی همین است که دامنش از آلودگی‌ها و گناهان پاک باشد تا خانواده‌ها با اطمینان بیشتری فرزندان خود را در اختیار او قرار دهند. به عبارتی تقوا یعنی ترک محرمات و انجام واجبات.

اخلاص - به معنی توقع نداشتن در قبال انجام کاری و عدم درخواست اجر و پاداش.

تواضع - به معنی فروتنی است، مربی نباید به شاگردانش منت بگذارد. مربی اگر پُر ثمر باشد صاحب فضیلت و دانش و علم باشد مانند درختان پُر بار سر به زیرتر می‌شود.

محبت - یکی از زیربنایی‌ترین بسترهای رشد و تکامل انسان در سنین کودکی است و شاگرد گریز پا را فردی مطیع و فرمانپذیر می‌سازد.

صداقت - صداقت در گفتار از دیگر عوامل موفقیت مربی است. اگر مربی مسئله‌ای یا مورد خاصی را نمی‌داند، بهتر است با جرأت بگوید نمی‌دانم و در پی دانستن آن و برطرف شدن سئوال اقدام نماید.

هماهنگی رفتار با دانش - یعنی مربی باید بکوشد تا آگاهی‌های خود را در رفتار، گفتار و کردارش بکار گیرد. برای شاگردان بسیار مهم است که مربی عامل به گفتار خودش باشد. چرا که هر سخن کز دل برآید لاجرم بر دل نشیند.

خوش‌سابقه بودن - مربی باید مورد وثوق و اعتماد شاگردان و دارای حسن شهرت باشد. سوء شهرت نداشته باشد. فردی صالح و راست‌کردار باشد. شاگردان و والدین آنها تمام حرکات، رفتار و گفتار مربیان را زیر نظر دارند. مربی باید پیش‌بینی کند که به او توجه می‌شود، حتی در لباس پوشیدن، نگاه کردن و ... همگی مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.

اخلاق حسنه - شاگرد همواره می‌کوشد که به شکل استاد خود درآید. الگوی خود را از مربی می‌گیرد و پس از مدتی واژگان، رفتار، نگاه و در مجموع مدل رفتاری او را دریافت می‌کند. پس توفیق یک مربی هوشمند وابسته به اخلاق و ملایمت اوست. اگر مربی مهربان و نرم‌خو باشد می‌تواند در دل شاگردان رخنه نماید، جایگاهی برای خود باز نماید و با تغییرات حسنه، شاگردان را افرادی مفید برای جامعه بار آورد.

صبر و حوصله - حضرت موسی (ع) می‌گوید: خداوندا به من حوصله و صبر فراوان بده تا عصبانی نشوم، ناراحت نشوم و به تنگ نیایم. مسلماً مربی باید دریا‌دل باشد چرا که امر مربیگری دریا دلی می‌خواهد.

شادابی و نشاط - از جمله روحیات موثری است که مربی برای زنده بودن کلاس باید همواره به شاگردان تزریق نماید. مربی خسته، گرفته،‌ غمگین و افسرده، کلاس و شاگردان را به ورطه نابودی می‌کشاند.

رسایی و روانی سخن - از جمله ابزارهای تدریس مربی به حساب می‌آید. کیفیت صدا، رسایی آن،‌ استفاده از واژگان تخصصی و معادل آنها و نهایتاً تفهیم مطالب به زبان همه فهم از ویژگیهای دیگر اوست.

الگو بودن – اسوه و الگوی مناسب بودن برای کودکان و نوجوانان حتی جوانان که همیشه در زندگی خود به دنبال یک الگو می‌گردند. ممکن است این الگو یک قهرمان ورزشی، بازیگر سینما و یا دوست و مربی باشد.

اشتیاق - از عواملی که می‌توان به خوبی توجه هنرجویان را به درس و کلاس جلب نمود. اجتناب از یخ‌زدگی کلاس با استفاده از کلمات روح‌انگیز، نرم، با انعطاف و اندکی خودمانی باعث می‌شود تا کلاس شما در انجماد فکری قرار نگیرد.

وفای به عهد - تاثیر زیادی در محبوبیت مربی دارد. شاگردان باید به قول مربی خود صحه بگذارند و آنچنان او را مراد و مرشد خود قلمداد کنند تا بتوانند مشکلات و گرفتاریهای خارج از دایره کاراته را نیز با مربی خود مطرح و با وی مشورت کنند.

رفق و مدارا - در حقیقت حکایت از نرمی و سازگاری مربی دارد. مربی باید با شاگردان رفیق باشد. متأسفانه گاهاً شنیده می‌شد که در برخی کلاسهای بی‌اعتبار از خشونت و چوب و ... استفاده می‌شده و این روش حرمت شکنانه را مسیری می‌شناختند برای رزمندگی و رزمی‌کار بودن و نهایتاً رسیدن به کمال. مربی باید بَلاکش شاگرد باشد. مربی خود را نثار می‌کند تا شاگردان رشد نمایند.

عشق - علاقه به تدریس و تعلیم در وجود همه انسانها کم و بیش وجود دارد. باید بدانیم و اعتقاد داشته باشیم که معلمی شغل نیست بلکه عشق است. اگر مربی عاشق کارش باشد و با مربیگری و تدریس احساس کمال در وجودش شعله‌ور شود به طور حتم در کارش موفق خواهد بود. عشق به انسانها، عشق به هم‌نوع و عشق به کمال نیز به مربی انرژی و هدف می‌بخشد.

وظایف مربی

بر کسی پوشیده نیست که مربی جهت برپایی کلاس و رشد و شکوفایی استعداد شاگردان خود وظایفی بر عهده دارد و در اجرای این وظایف از هیچ کوششی نباید فروگذاری نماید. این وظایف حق هنرجویانی است که زانوی شاگردی در برابر مربی خود زده‌اند و شاید پس از الگوپذیری از مربی خود روزی نه چندان دور خودشان مربی شاگردان دیگر شوند. در این مجال وظایف دهگانه‌ای را تهیه و به اختصار به آنان اشاره می‌کنیم:

1) معلم باید پس از پایان کلاس اندکی درنگ نموده و سعی کند آخرین نفر کلاس خود باشد که دوجو را ترک می‌نماید. این عمل مزیت‌هایی دارد از جمله؛ ابهامات و سئوالات شاگردان کم رو را بطور انفرادی پاسخ می‌دهد.

2) لازم است مربی فردی شاخص و برجسته، هوشمند، مدیر، مورد قبول، محبوب و مطیع را به عنوان نماینده یا شاگرد ارشد به شاگردان کلاس معرفی نماید.

3) تفقد از احوال هنرجویان و حساسیت نسبت به عدم حضور شاگردان غایب، سؤال از شرایط و وضعیت کار و تحصیل، بطور حتم مربی را با اظهار محبت و ابراز لطف شاگردان مواجه می‌سازد.

4) مربی باید توان و نیروی خود را در تفهیم مطالب به شاگردان خود بکار گیرد.

5) مربی در کلاس درس باید متانت خود را حفظ نماید و جدیت، وفاداری به بزرگان و اساتید کاراته و نیز پرهیز از اعمال مضحک، ستوده و پسندیده خواهد بود.

6) مربی باید با هنرجویان تازه‌وارد گشاده رو باشد، حتی به استقبال آنان برود تا باعث انبساط خاطر هنرجویان جدید شود.

7) مربی باید از عوارضی که او را زیر فشار جسمی و روحی قرار می‌دهد پرهیز نماید. این عوارض شامل تشنگی، گرسنگی، اندوه، خشم، خوشحالی مفرط، پریشانی، بیحالی، خستگی و خواب‌آلودگی و ... که مُخِل امنیت جسمی و روحی مربی و شاگردان است، می‌شود.

مربیان سه نوع وظیفه اختصاصی هم نسبت به خود، کلاس و هنرجویان دارد که اهم آنها را در ذیل بر می‌شمریم.

8) وظایف اختصاصی مربی نسبت به خود:

• شناخت توانایی‌های خود در رابطه با تدریس و اداره نمودن کلاس
• تلاش در جهت افزایش بار علمی خود
• بهره‌گیری از راهنمایی و تجربیات دیگر متخصصان کاراته
• حفظ شأن و حیثیت مربیگری
• انس با مطالعه، تحقیق و تفکر
• پرهیز از شکسته نفسی‌های بی‌جا و بی‌مورد
• پرحوصله بودن
• پرهیز از منیّت و خودستایی
• انتقاد‌پذیری
• داشتن عفت کلام
• آگاهی از به روز بودن مطالب علمی
• آشنایی با سیاست‌های فدراسیون کاراته و در نظر داشتن ابلاغیات و بخشنامه‌ها
• اجتناب از باند بازی‌ها و گروه گرایی‌های احتمالی
• تأکید بر هویت سبکی و اجتناب از نفی سبک‌های دیگر
• دعوت شاگردان به وحدت و اجتناب از تفرقه و دوری از ملامت دیگران
• پرهیز از صحبت‌های تقلیدی

9) وظایف اختصاصی مربی نسبت به کلاس درس (دوجو):

• رعایت نظم و انضباط و حضور مرتب در کلاس بدون تأخیر و اجتناب از غیبت
• توجه به مصالح شاگردان در تعیین وقت تدریس (رعایت شاگرد محوری)
• ایجاد و برقراری نظم در کلاس
• شروع و پایان کلاس با یاد خدا
• آماده کردن ذهن شاگردان برای پذیرش فنون و یا دروس جدید (و یا مرور دروس قبلی)

10) وظایف اختصاصی مربی نسبت به هنرجویان:

• ایجاد شوق و دلبستگی به علم و دانش در هنرجو
• تشویق نفرات ممتاز کلاس
• دلسوزی نسبت به همه هنرجویان
• ایجاد انگیزه در هنرجویان نسبت به مسئولیت‌های محوله
• معرفی کتب، جزوات و مطالب مهم و مفید به هنرجویان
• احترام به شخصیت هنرجویان و تکریم آرای مختلف
• برخورد صمیمی و خودمانی با هنرجویان
• به خاطرسپردن اسامی هنرجویان و مورد خطاب قرار دادن آنها حتی به نام کوچک
• استفاده از تنبیه (غیر فیزیکی) به عنوان وسیله‌ای جهت نظم بخشیدن به کلاس و اصلاح رفتار خاطیان

موفق باشید - سیدحسن متقی، مربی رسمی فدراسیون کاراته ایران